Հայաստանը գտնվում է հյուսիս-արևմտյան Ասիայում, սակայն մշակութային և քաղաքական նկատառումներով հաճախ համարվում է եվրոպական երկիր։ Հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանին, արևելքից՝ Ադրբեջանին, հարավ-արևելքից՝ Լեռնային Ղարաբաղին, հարավից՝ Իրանին, հարավ-արևմուտքից՝ Ադրբեջանի մաս կազմող Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությանը և արևմուտքից՝ Թուրքիային:: Բարձրագույն գոտին Արարատն է (5165մ): Հայաստանի Հանրապետությունը զբաղեցնում է 29,743 քկմ տարածք: Երկրի տարածքի միջին բարձրությունը ծովի համեմատ 1800 մետր է, առավել մեծ բարձրության է Արագած լեռան ստորոտը` 4090մ: Առավել ցածր բարձրությունը՝ Դեբետ գետի կիրճն է (Լոռվա մարզ): Կլիման չոր է:

Դրոշ

“Մայր Հայրենիք” Հայաստանի Հանրապետության օրհներգը ընդունվել է 1991թ. հուլիսին, Հայաստանի Հանրապետության գերագույն խորհրդի կողմից: Այն հիմնված է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության օրհներգի վրա (1918-1920), սակայն բառերը տարբեր են: Օրհներգի բառերի հեղինակն է՝ գրող Միքայել Նալբանդյանը (1829-1866):

Օրհներգ

Հայաստանի Հանրապետության պետական զինանշանի մասին օրենքը ընդունվել է 1992թ. ապրիլի 19-ին, Հայաստանի Հանրապետության գերագույն խորհրդի կողմից:

Հայաստանի ինքնատիպությունն ու կայունությունը պայմանավորված են երեք գործոնով` լեռնային բնության անկրկնելի հմայքով, արտասովոր ազգային մշակույթով և հնագույն քրիստոնեական ժառանգությամբ: 301 թ-ին Հայաստանն առաջին պետությունն էր, որ Քրիստոնեությունն ընդունեց որպես պետական կրոն: Դա կարևորագույն հարստությունն է, որ այս երկիրը կարողացել է պահպանել իր ողջ դրամատիկ պատմության ընթացքում: Հայաստանն ընկած է Արևմուտքի ու Արևելքի ճանապարհների հատման խաչմերուկում: Դիմադրելով իր հզորագույն զավթիչներին` Հայաստանը կարողացավ հավատարիմ մնալ մշակույթին: Հայաստանի հոգևոր և նյութական մշակույթը ձևավորվել է հայկական լեռնաշխարհի հնագույն բնակիչների թողած հարուստ ժառանգության հիման վրա, դրան նպաստել են բոլոր այն ազգային տարրերը, որոնք մասնակցել են հայ ժողովրդի կազմավորման ու զարգացման գործընթացին: Բնական է այն, որ այս հարցում մեծ է հզոր ուրարտական մշակույթի դերը: Մինչև 301 թվականը Հայաստանը զարգանում էր երկու ազդեցության ներքո. արևելյան` հելլենիստական ու արևմտյան` պարֆիական: Բայց այդ ազդեցությունները միայն հարստացնում էին մեր ազգային մշակույթը: Քրիստոնեությունը համաշխարհային մշակույթի կազմավորման հզորագույն ազբյուրներից է, ճարտարապետության, գեղագիտության, երաժշտության մեջ նոր ձևեր ու տարրեր է մտցրել: Հայ ժողովրդի զարգացման կարևոր նախապայմաններից է եղել 405թ-ին Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից հայոց այբուբենի ու գրի ստեղծումը:

Լեռնային լանդշաֆտը ձևավորեց Հայաստանի ճարտարապետության ուշագրավ գծերը: Հայոց լեռների պես հզոր ու հպարտ Հայաստանի ողջ տարածքում վեր են խոյանում միջնադարից պահպանված ճարտարապետական հուշակոթողները: Քարքարոտ գետինը, շրջակա բարձրավանդակների ծուռումուռ եզրերն ու ճարտարապետական հուշակոթողների եզրագծերը ներդաշնակորեն մեկ ընդհանուր կերպար են ստեղծում: Հայաստանի ավանդական ճարտարապետական ձեռագիրն է ներկայացնում հայոց եկեղեցիների, վանքերի, մենաստանների տաճարական ճարտարապետությունը: Վաղ միջնադարյան ճարտարապետությունը հիմնականում ներկայացված է “բազիլիկների” տեսքով: “Բազիլիկն” ուղղանկյունաձև շինություն է, որի ներսի մասը, որպես կանոն, բաժանված է երեք սյունաշարով, ընդ որում, դրա կենտրոնական մասը մյուսներից ավելի բարձր է: 6-7-րդ դդ վերջին սկսեց զարգանալ խաչաձև գմբեթավոր ու կենտրոնամետ գմբեթավոր տաճարական ճարտարապետության տեսակը: Ավելի ուշ վանքերի կերպարն աստիճանաբար սկսում է փոխվել: Եկեղեցական հասարակ ու խստահայաց կոթողները դառնում են ավելի պերճ ու հարուստ: Հայկական տաճարական ճարտարապետության առանձին տարատեսակներից է մենաստանային համալիրը: Այն բաղկացած է մի շարք տարրերից` մայր տաճար, մատուռ, զանգակատուն, քաղաքացիական շինություններ` սեղանատուն, գրադարաններ, խորաններ: Համալիրը հաճախ շրջապատված է լինում պատով, որի շուրջ են գտնվում բնակելի ու տնտեսական տարածքները: Գլխավոր դարպասների մոտ երբեմն փոքր եկեղեցի են կառուցում: Առաջին մենաստանների կառուցումը հետազոտողները 7-րդ դարին են վերագրում, բայց դրանց ծաղկման շրջանը համարվում է 12-րդ դարը:

Հայաստանն ունի շատ հարուստ բնաշխարհ: Հայաստանում հանդիպում է ավելի քան 3200 բուսատեսակ, որոնցից 120-ը աճում է միայն Հայաստանում: Նույնիսկ բազմաթիվ տեսակներ կոչվում են հենց Հայաստանի կամ նրա առանձին մասերի անուններով: Բազմազան է նաև կենդանական աշխարհը, որտեղ հաշվվում է մոտ 12000 կենդանատեսակ: Դրանցից շատերը նույնպես հատուկ են միայն հայկական բնաշխարհին: Հայաստանի բնությունը մեծ դեր է խաղացել հայ ժողովրդի պատմության մեջ: Այնպես, ինչպես Ջրհեղեղից հետո այն դարձավ նոր մարդկության ձևավորման օջախ, այդպես էլ հետագայում հայոց բնությունը ձեռք է մեկնել իր ժողովրդին` հզոր թշնամիների դեմ պայքարի ժամանակ: Սարերի ու ձորերի շնորհիվ էին հայերի ամրոցներն այդքան անառիկ ու անմատչելի: Գետերը վարարում էին, երբ ոսոխը անցնում էր նրանց միջով, իսկ լճերն իրենց փայլով կուրացնում էին թշնամիների աչքերը:Հայկական խոհանոցի ճաշատեսակներն առանձնանում են իրենց յուրահատուկ համով և կծվությամբ: Որպես համեմունք օգտագործվում են պղպեղ, սխտոր, չաման և մի շարք նրբահամ կանաչեղեն: Հայերը կերակրատեսակներում օգտագործում են 300 տեսակ վայրի կանաչեղեն և ծաղիկներ: Հայկական խոհանոցում հատուկ տեղ են զբաղեցնում ձկնեղենից` իշխանից, թառափից և սիգից պատրաստված ճաշատեսակները:

Հանքավան
Ոչ այնքան հեռու Ծաղկաձորից, Մարմարիկ գետի հովտին, 1900 մ ծովի մակարդակից բարձր, հոսում է տաք հանքային ջուր, որի միջին խտությունը (42 °), (շատ նման է Իսենտուկին), հարուստ է բրոմով, յոդով եւ այդ ջրերը օգտագործվում են խմելու, բուժական լոգանքներ համար եւ շշալցնում են: Կլիման բարեխառն է՝ ամռանը բավականին զով (միջին բարձրությունը հուլիսի 16 – 18° – ի միջեւ է տատանվում): Ձմեռը չափավոր ցուրտ է (-7 ° Հունավարին): Տեղումները տարեկան ցուցանիշը 600 մմ: Արևի ճառագայթների ժամը հավասար է 2200 տարեկան:
Սևան
Սևանա լիճ (նաև` Գեղամա ծով)՝ լիճ Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզում։ Հայաստանի Հանրապետության ամենախոշոր, իսկ Հայկական բարձրավանդակի մեծությամբ երրորդ լիճը (Վանա լճից և Ուրմիա լճից հետո)։ Հնում հայտնի է եղել Գեղամա ծով, Գեղարքունյաց ծով կամ Լուխմիտա անուններով: Աշխարհի քաղցրահամ ջուր ունեցող ամենաբարձրադիր լճերից մեկն է։
Աղվերան
Աղվերանը հանգստյան ամենահիանալի գոտիներից մեկն է: Այն գտնվում է Երևանից 50կմ հյուսիս: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից 1550մ է: Նույն անունը կրող Աղվերան գյուղը համարվում է Հաըաստանի ամենագեղեցիկ վայրերից մեկը: Դեռևս հին ժամանակներից քաղաքը հայտնի է իր բուժիչ կլիմայով և քաղաքը շրջապատող լեռների գեղեցիկ տեսարանով: Տեղակայված լինելով բնության գրկում և պարուրված լինելով բնության գրկում և պարուրված լինելով լեռնային թարմ օդով, հանգստավայրը հիանալի կերպով համատեղում է ակտիվ հանգիստը և հոգ տանում առողջության մասին:
 Արզնի
Մի գեղատեսիլ կիրճ Հրազդան գետի մոտ, որը գտնվում է 24 կմ դեպի Երեւանի հյուսիս , 1250 մետր ծովի մակարդակից բարձր, իսկ կիրճի Արզնի արողջարանը հայտնի է իր հանքային ջրով: Այս ջրի ապաքինող ուժը հայտնի է հին ժամանակներից, սակայն, պաշտոնապես սկսվել է օգտագործվել 1925 թ-ից: Այս ջրերը հարուստ են քլորով, հիդրոկարբոնիտ տարրերով եւ նատրիումով, ինչպես նաեւ ածխածնի գազով, օգտագործվում են վաննաների եւ խմելու համար: Դրանք կիրառվում են սիրտ – անոթային խնդիրներ, Գաստրո – աղիքային հիվանդությունների, լծակ եւ նյութափոխանակության հետ կապված բարդությունների բուժման նպատակով: Միջին ջերմաստիճանը տատանվում է +19С ամռանը մինչև -19С ձմռանը: Հիմնական մասը այս տեղանքի ծածկված է անտառներով: Արզնի կիրճի երկայնքով հոսում է Հրազդան գետը:
 Ջերմուկ
Ջերմուկը ծվարել է անտառոտ լեռների գրկում, ծովի մակերևույթից 2080 մ բարձրության վրա գտնվող ոչ մեծ սարահարթում, որը երկու մասի է բաժանվում Արփա գետի գեղատեսիլ կիրճով: Քաղաքը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության հարավ-արևելյան մասում, Վայոց ձորի մարզում (պատմական Սյունիք նահանգի Վայոց Ձոր գավառի տարածքում): Բնակավայրը հիշատակվում է սկսած 13-րդ դարից` պատմիչ Ստեփանոս Օրբելյանի «Պատմություն Նահանգին Սիսական» աշխատության մեջ: Սակայն քաղաքի տարածքում գտնվող հին կիկլոպյան ամրոցի և 8-րդ դարի եկեղեցու ավերակներն ու մնացորդները խոսում են այն մասին, որ հանքային ջրերի ակունքների մոտ գտնվող Ջերմուկ բնակավայրը գոյություն է ունեցել շատ վաղուց:
 Ծաղկաձոր
Ծաղկաձոր, քաղաք Հայաստանի Կոտայքի մարզում: Ծաղկաձորի անունն արդեն իսկ հուշում է, որ այն հնուց ի վեր գրավիչ է եղել որպես բնակավայր և հանգստավայր: «Ծաղիկների ձոր»-ում (ինչ բառացի նշանակում է քաղաքի անունը) մարդը բնակություն է հաստատել դեռևս III-V դդ: Ծաղկունյաց լեռների հարավ-արևելյան մասում ընկած գեղատեսիլ հովտի անտառներում որսի են դուրս եկել հայոց արքաները և նախարարները (իշխանները): ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո քաղաքը արագ կերպով հաղթահարեց ճգնաժամը և դարձավ անկախ Հայաստանի և Հարավային Կովկասի առաջնակարգ զբոսաշրջության կենտրոններից մեկը:
Դիլիջան
Որպես առողջարան, քաղաքին 1958թ. տրվել է հանրապետական ենթակայության քաղաքի կարգավիճակ: 1996 թ-ից, որպես վարչական միավոր մտնում է Տավուշի մարզի մեջ: Բնակչության թիվը ըստ 2011 թվականի մարդահամարի նախնական է, մոտավորապես 18000 մարդ: Դիլիջանի տարածքում կան 2 տասնյակ հանքային աղբյուրներ, որոնք ունեն երկաթ-հիդրոկարբոնատա-քլորիդ-նատրիումակալցիումական բաղադրություն: Աղբյուրներից երկուսը շշալցվում են: «Դիլիջան» և «Դիլիջան Ֆլորովա» հանքային ջրերն իրենց առողջարանական հատկություններով համարժեք են ֆրանսիական «Վիշի» և վրացական «Բորժոմի» հանքային ջրերին: Քաղաքի բնապատկերին առանձին հմայք է հաղորդում Աղստև գետն իր վտակներով: Սովորաբար Դիլիջանը համեմատում են շվեյցարական հանրահռչակ Դավոս առողջարանի և վրացական Աբաստումանի հետ: Հայաստանում առաջին առողջարանը հիմնադրվել է Դիլիջանում 1921թ.:

Նորավանք
Նորավանք (Ամաղու Նորավանք) XIII-XIVդդ կառուցված վանքային համալիրի ընդհանուր անունն է։ Գտնվում է Վայոց Ձորի մարզում, Ամաղու գյուղից 3 կմ հյուսիս-արևելք։ Ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի, սրբատեղի է եղել դեռ վաղ միջնադարում: Նորավանքը 13-րդ դարի սկզբին եղել է Սյունիքի հոգևոր կենտրոնը, Օրբելյան իշխանական տան տոհմական տապանատունը։ Այստեղ 12-րդ դարի 2-րդ կեսին գործել է ճարտարապետ Սիրանեսը, XIVդ. 1-ին կեսին՝ նշանավոր մանրանկարիչ, քանդակագործ և ճարտարապետ Մոմիկը։ Վանքի պարսպապատ տարածքում են Ս.Կարապետ գլխավոր եկեղեցին, նրան արևմուտքից կից՝ գավիթը, հյուսիսից՝ Սմբատ իշխանի դամբարանը։ Կառույցների գլխավոր խմբից հարավ-արևելք Բուրթել իշխանի երկհարկ դամբարան-եկեղեցին է։ Արևմտյան կողմում պահպանվել են նաև առանձին շենքերի մնացորդներ, պարսպապատ տարածքից արևելք՝ կոպտատաշ քարից կառուցված երկու մատուռներ և այլ շենքերի հիմնապատեր։
 Խոր Վիրապ
Խոր Վիրապ, Խոր վիրապի վանք – Գտնվում է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Ոստան գավառում, Արաքս գետի ձախ կողմում, պատմական Արտաշատ քաղաքի բլուրներից մեկի վրա (այժմ` ՀՀ Արարատի մարզի Լուսառատ գյուղից հարավ-արևմուտք)։ Ըստ Ագաթանգեղոսի` Տրդատ 3-րդ Մեծը քրիստոնյաների հալածանքի շրջանում Գրիգոր Լուսավորչին նետել է Արտաշատի արքունական բանտի գուբը, որտեղ Լուսավորիչն անցկացրել է մոտ 14 տարի։ Լուսավորչը Խոր վիրապից դուրս գալուց հետո ստանալով արքայի աջակցությունը, քրիստոնեությունը դարձնում է իբրև պետական կրոն։ Հինգերորդ դարում վիրապի վրա վանք է հիմնվում։
Տաթևի վանք
Տաթևի վանք, միջնադարյան վանական համալիր Հայաստանի Հանրապետության Սյունիքի մարզում, Սիսիան քաղաքից 35 կմ հարավ, Տաթև գյուղի մոտ: Վանքն ունեցել է խոշոր մատենադարան, որտեղ պահվել են 10 հազարից ավելի ձեռագիր մատյաններ: Միջնադարում վանքին հարկ է վճարել 10 գավառի 264 գյուղ: Այստեղ է գտնվում հայ մեծանուն փիլիսոփա, աստվածաբան Գրիգոր Տաթևացու դամբարանը: Տաթևը հանրահայտ է նաև իր ճոճվող խաչքարակիր-գավազանով, որը հայ ճարտարապետական մտածողության հետաքրքիր լուծումներից է:
Հաղպատավանք
Հիմնադրվել է X-րդ դարի 2-րդ կեսին։ X-XIII դարերում Հայաստանի նշանավոր հոգևոր և մշակութային կենտրոններից էր։ Տնտեսական, մշակութային և շինարարական վերելք է ապրել հատկապես XII դարի 2-րդ կեսից – XIV դարում, երբ Տաշիր-Ձորագետի կառավարիչներն էին Արծրունիները, ապա՝ Զաքարյանները։ XI-XIII դարերում լայնորեն հայտնի էին Հաղպատի դպրոցը, գրադարանը։ Ուսուցանել են փիլիսոփայություն, հռետորություն, աստվածաբանություն, երաժշտություն ևն, ընդօրինակել և նկարազարդել ձեռագրեր (Հաղպատի մատենադարան, Հաղպատի դպրոց, Հաղպատի Ավետարան)։ Վանքը բազմիցս ենթարկվել է ասպատակությունների, տուժել երկրաշարժերից, որոնց մասին հիշատակում են պատմիչները (Սամվել Անեցի, Մխիթար Այրիվանեցի) և վիմագրողները։ XI դարի կեսերին ավերել ու կողոպուտի են ենթարկել սելջուկները, 1105-ին՝ Ղըզըլ Ամիրի հրոսակախմբերը, XVIII դարում տուժել է լեզգիների հարձակումներից, 1795-ին ասպատակել է Աղա Մահմեդ խանը։ Թշնամական հաճախակի հարձակումներից պաշտպանվելու նպատակով վանքը շրջափակվել է ամրակուռ պարսպով, մատույցներում ստեղծվեցին պաշտպանական հենակետեր (Կայան, Աթոռիկ), շրջակա տարածքը եզերող ձորերում և ժայռածերպերում հիմնվել թաքստոցներ ու ամրացված կացարաններ։ Հաղպատավանքում կրոնավորել է Սայաթ-Նովան։
Գեղարդի վանք
Գեղարդի վանքը միակուռ քարից կերտված, երկհարկանի քարակերտ տաճարներից ու կից եկեղեցուց կազմված կոթող է, որը գտնվում է Երևանից հարավ-արևելք, նրանից երեսունհինգ կիլոմետր հեռավորությաև վրա, տեղադրված է Ազատ գետի վերին հոսանքում՝ նրա աջ ափին, պատմական Գեղարդաձորում։ Ամենահին հուշարձանը վանքի պարսպապատերից դուրս արևմտյան կողմում գտնվող կիսով չափ ժայռակոփ փոքրիկ մատուռն է, որի պատի վրա փորագրված են նվիրաբերական մի քանի արձանագրություններ, այդ թվում՝ նաև 12-րդ դարի (1177, 1181 թթ)։ Շինությունը հանդիսանում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության մաս և Հայաստանի տեսարժան վայրերից մեկը։
Գառնի
Գառնի, ամրոց, հնավայր Կոտայքի մարզի համանուն գյուղում, Ազատ գետի աջ ափին։ Ըստ XIV դ. մի ձեռագրի, հիմնադրվել է մ.թ.ա. 2166թ.-ին։ Առաջին անգամ հիշատակում է Տակիտոսը՝ «Gornea» ձևով։ Ելնելով ավանդություններից՝ Մովսես Խորենացին Գառնիի հիմնադրումը վերագրում է Հայկ նահապետի ծոռ Գեղամին, որի թոռան՝ Գառնիկի անունով էլ, իբրև, կոչվել է Գառնի։ Ամրոցը կառուցվել է հավանաբար մ.թ.ա. IIդ.։ Մ.թ. Iդ. կեսերին այն ավերել են հռոմեական զորքերը։ Iդ. 70-ական թթ. Գառնին վերականգնել է Տրդատ Ա թագավորը, որի թողած հունարեն արձանագրությունում այն անվանված է «անառիկ ամրոց»։ Արտաշեսյան և Արշակունյաց թագավորների օրոք Գառնին եղել է նշանավոր ամրոց, զորակայան և ամառանոց, իսկ IVդ. եպիսկոպոսանիստ բնակավայր։ Ամրոցն ավերվել է արաբական նվաճումների ժամանակ, բայց ավանը պահպանել է իր գոյությունը և IXդ. 2-րդ կեսին աճել ու դարձել է գյուղաքաղաք։ Xդ. սկգբին, Աշոտ Բ Բագրատունի թագավորի օրոք, վերականգնվել է նաև ամրոցը։ X-XVդդ. Գառնին եղել է Հայաստանի առավել խոշոր և նշանավոր գյուղաքաղաքներից մեկը։
Սանահինի վանք
Սանահինի միջնադարյան վանական համալիրը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզում, համանուն գյուղում, ներկայումս՝ Ալավերդի քաղաքի շրջագծում: Հնում մտնում էր Մեծ Հայքի Գուգարք աշխարհի (նահանգի) Տաշիր գավառի մեջ: 1996 թվականին ՄԱԿԳՄԿ-ի կողմից Հաղպատի վանքի հետ միասին ճանաչվել է համաշխարհային մշակութային ժառանգության մաս:
Ստեփանակերտ
Ստեփանակերտ, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության մայրաքաղաք։ Բնակչությունը 50.000 մարդ է։ Երկրի վարչական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է։ Վերանվանվել է կոմունիստական կուսակցության, աշխատավորների միջազգային շարժման գործիչ Ստեփան Շահումյանի պատվին։Որպես բնակավայր ձևավորվել է 19-րդ դարի սկզբին: Ստեփանակերտի նախագծային և կառուցման առաջին պլանը մշակել է Ալեքսանդր Թամանյանը (1926 թ.), երկրորդը` Ն. Սլոբոտյանիկը (1938 թ.), երրորդը` Բ. Դադաշյանը (1968 թ.)։ Բայց բոլոր այդ նախագծերում պահպանվել է Թամանյանի նախագծած կառուցվածքը։
Շուշի
Շուշի, բերդաքաղաք Արցախում, համանուն շրջանի վարչական կենտրոնը։ Համարվում է Լեռնային Ղարաբաղի նախկին մայրաքաղաքը և մինչև 20-րդ դարի սկիզբը կարևոր դեր է խաղացել ինչպես Արցախի, այնպես էլ ողջ Անդրկովկասի մշակութային և տնտեսական կյանքում։ Ավերվել է և հայաթափվել է 1920-ին, ազատագրվել է 1992 թվականին։ Ներկայում Շուշին հայտարարված է պատմաճարտարապետական արգելոց և վերականգնվում է։
Երևան
Երևանը, Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքը և ամենամեծ քաղաքն է։ Երևանը աշխարհի հնագույն քաղաքներից մեկն է: Գտնվում է Արարատյան դաշտով հոսող Արաքս գետի վտակ Հրազդան գետի ափին: Բնակչության քանակով, որը կազմում է 1,117 մլն (2010 թ.), Հայաստանի խոշորագույն քաղաքն է: Երևանը Հայաստանի կարևորագույն տրանսպորտային հանգույցն է, ինչպես նաև քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և գիտական կենտրոնը: Քաղաքը ունի երկու օդանավակայան: 1981 թվականից Երևանում գործում է մետրոպոլիտեն:
Օշական
Օշական, գյուղ Աշտարակի տարածաշրջանում, Աշտարակ քաղաքից 3 կմ հարավ-արևմուտք: Նախկինում ունեցել է Հուշական, Ուշագան, Ուշական, Օշագան անվանումները: Մակերես` 16,96 քառ կմ: Բնակչություն` 5106: Ըստ ավանդության` նահապետ Նոյն ու իր ընտանիքը Մասիսի գագաթից իջնելուն պես տեսնում են Օշականը ջրից ազատված և բացականչում են. «Օշ ական», որը նշանակում է «Երանի մեր աչքերին»: Գտնվելով Արշակունիների արքայական ոստանում` Օշականը եղել է նրանց սեփականությունը:
Բյուրական
Բյուրականը գյուղ է ՀՀ Արագածոտնի մարզի Աշտարակ տարածաշրջանի Բյուրական համայնքում: Բյուրականը նաև ճանաչված է եղել որպես Պիրտական, Փիրական: Վիկտոր Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղադիտարանը աստղադիտարան է Հայաստանի Բյուրական գյուղում, Արագած սարի լանջին։ Պատկանում է Հայաստանի Գիտությունների Ակադեմիային և տնօրինվում նրա միջոցով: Համարվում է արևելյան Եվրոպայի և Միջին Արևելքի կարևորագույն աստղադիտարաններից մեկը:
Սաղմոսավանք
Սաղմոսավանք, վանք ՀՀ Արագածոտնի մարզում: Այն կառուցվել է 13-րդ դարերում Այրարատյան կողմնակալության կողմնակալ Վաչե Ա Վաչուտյանի և այդ իշխանական ընտանիքի կողմից։ Սամսոնավանքը կառուցվել է 13-րդ դարում: Գտնվում է Քասաղ գետի խոր կիրճի եզրին: 1255 թվականին վանքում կառուցվել է ձեռագրերի գրատուն, որի արևմտյան ճակատում գտնվում են խաչքարեր:
Գոշավանք (նաև Նոր Գետիկ)
Գոշավանքը հայկական վանք է ՀՀ Տավուշի մարզի Գոշ գյուղում: Տավուշի մարզի Գոշ գյուղում` Գետիկ գետի վտակի ափին է գտնվում 12-13-րդ դդ. կրոնական, կրթական և մշակութային նշանավոր կենտրոններից մեկը` Նոր Գետիկ (Գոշավանք) վանքային համալիրը։ Երկրաշարժից փլված Գետիկ վանքի փոխարեն 1188թ.-ին իշխան Իվանե Զաքարյանի աջակցությամբ հիմնադրել է նշանավոր գիտնական, օրենսդիր, դավանաբան, մեկնիչ, առակագիր, մանկավարժ Մխիթար Գոշը (1120-1213)` անվանելով Նոր Գետիկ։

Մատենադարան Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարան կամ ուղղակի – Մատենադարան, հին ձեռագրերի և փաստաթղթերի պահպանման և ուսումնասիրման կենտրոն: Գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում: Ունի ձեռագրերի և միջնադարյան գրքերի աշխարհի ամենախոշոր հավաքածուներից մեկը: Հայերեն ձեռագիր մատյանների ամենախոշոր պահոցը Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան մատենադարանն է (հին ձեռագրերի գիտահետազոտական ինստիտուտ-թանգարան): Այն ստեղծվել է 1921 թ-ին՝ Էջմիածնի մատենադարանի հիմքի վրա, և առաջին գիտահետազոտական հաստատությունն է Հայաստանում: Նախապես այն կոչվել է Կուլտուր-պատմական ինստիտուտ:
 Ս.Փարաջանովը համաշխարհային փառքի արժանացած մի քանի` “Մոռացված նախնիների ստվերները” /1964/, “Սայաթ-Նովա” կամ “Նռանգույնը” /1969/, “ԼեգենդՍուրամի ամրոցի մասին” /1985/, “ԱշուղՂարիբ”/1988/ գլուխգործոց ֆիլմերի հեղինակն է: Թանգարանը հիմնադրվելէ 1988թ-ին Հայաստանի ժող. արվեստի պետական թանգարանում կազմակերպված Ս.Փարաջանովի գործերի Հայրենիքում առաջին ցուցահանդեսից հետո: Թանգարանը բացվեց միայն 1991 թվականին: Թանգարանի հավաքածուի հիմնական մասը Փարաջանովի աշխատանքներն են. գծանկարներ, ֆիլմերի համարարված էսքիզներ, տիկնիկներ, գլխարկներ, ինչպես նաև կենդանության օրոք նրա կամքով Երևան տեղափոխված թիֆլիսյան տան կահ-կարասին և անձնականիրերը:
 Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանՄարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանը բացվել է 1967թ.-ի նոյեմբերի 26-ին` նկարչի կենդանության օրոք: Տուն-թանգարանի հավաքածուի համար հիմքն են հանդիսացել Սարյանի նվիրաբերած իր 50 ստեղծագործությունները: Այսօր տուն-թանգարանի հավաքածուում ներկայացված են նկարչի ստեղծագործության բոլոր հիմնական փուլերը` ուսանողական աշխատանքներից մինչև կյանքի վերջին տարիների ստեղծագործությունները։ Թանգարանի մշտական ցուցադրությանն են ներկայացված այնպիսի ստեղծագործություններ, ինչպիսիք են “Ջրհորի մոտ. Շոգ օր”, “Ինքնադիմանկար”, “Քայլող կինը”, “Գիշերային բնանկար”, “Եգիպտական դիմակներով նատյուրմորտ”, “Արևելյան ծաղիկներ”, “Երեք հասակ” ինքնադիմանկարը, ինչպես նաև կյանքի վերջին կտավը՝ “Հեքիաթ” գեղանկարը:.
 Հովհաննես Թադևոսի Թումանյան Հովհաննես Թադևոսի Թումանյան ՝ հայ մեծագույն գրող ու բանաստեղծ, հասարակական գործիչ։ Ծնվել է 1869 թվականի փետրվարի 19-ին, Լոռվա Դսեղ գյուղում` հոգևորականի ընտանիքում։ Նախնական կրթությունը ստացել է հայրենի գյուղում, այնուհետև Ջալալօղլու (այժմյան՝ Ստեփանավան) դպրոցում։ 1883 թվականից շարունակել է ուսումը Թիֆլիսի Ներսիսյան Ճեմարանում, սակայն նյութական ծանր իրավիճակի պատճառով 1887թ. ստիպված եղավ թողնել դպրոցը և սկսեց աշխատել Թիֆլիսի հայ եկեղեցական դատարանում, այնուհետև Հայ Հրատարակչական միության գրասենյակում (մինչև 1893թ)։ Թումանյանը սկսել է ստեղծագործել 80-ականների կեսից, այդ ժամանակ էլ սկսում է համագործակցել հայկական տարբեր թերթերի ու ամսագրերի հետ։ Լայն ճանաչում է ձեռք բերում “Բանաստեղծություններ” հավաքածուի (1-2 հատոր, 1890-92) լույս տեսնելուց հետո։ Թումանյանի գրական գործունեության ամենահայտնի շրջանն է համարվում XIX դարի վերջին տասնամյակը – XX դարի սկիզբը։ Այդ ժամանակաշրջանում է, որ Թումանյանը հանդես է գալիս որպես ժողովրդի ստեղծագործական ավանդույթների